TÁI ĐỊNH HÌNH TIỀM NĂNG CON NGƯỜI THỜI AI

5 KỸ NĂNG THEN CHỐT TRONG CÔNG VIỆC (DỰ BÁO CHO NĂM 2026 TỪ IBM)

Càng đi sâu vào nghiên cứu vận dụng AI trong giáo dục cho luận án Tiến sĩ của mình, tôi càng trăn trở về việc làm thế nào để chuẩn bị cho thế hệ trẻ đối mặt với những thách thức và cơ hội của tương lai. Theo báo cáo mới nhất của IBM (2024) với tên gọi “Reimagine Human Potential in the generative AI era” (toàn văn bài nghiên cứu bằng tiếng Anh tại ĐÂY), đang có một sự chuyển đổi tận gốc trong cách thức làm việc và yêu cầu đối với nguồn nhân lực trong khoảng 2-3 năm tới.

Cụ thể hơn, AI và tự động hóa đang tác động đến 100% các tổ chức, tạo ra một làn sóng thay đổi chưa từng có trong lịch sử lao động. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là chỉ có 45% lãnh đạo có tầm nhìn rõ ràng về tương lai công việc và dự báo được tác động đến nhân viên. Khoảng cách này tạo ra một thách thức lớn trong việc chuẩn bị cho lực lượng lao động hiện hữu và cả tương lai. Sự thiếu minh bạch trong tổ chức cũng là một vấn đề đáng quan tâm. Chỉ một nửa số nhân viên được thông tin đầy đủ về tác động của AI đối với sự nghiệp và phát triển kỹ năng của họ. Điều này có thể dẫn đến cảm giác lo lắng và không chắc chắn trong lực lượng lao động, đồng thời cản trở tiến trình thích ứng với những thay đổi sắp tới.

Trong bối cảnh này, vai trò của những chuyên gia quản lý nhân sự [human resource - HR] trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. 93% lãnh đạo doanh nghiệp nhận thấy HR đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển chiến lược tương lai công việc. Tuy nhiên, chỉ 20% tổ chức thực sự giao cho HR quyền quyết định và thực thi chiến lược này. Đây là một khoảng trống lớn cần được lấp đầy để đảm bảo sự chuyển đổi của tổ chức suôn sẻ trong kỷ nguyên AI. Những chiến lược phát triển về năng lực làm việc cần lưu tâm đến sự thay đổi mạnh mẽ trong yêu cầu kỹ năng của người lao động. Nhu cầu hiểu biết về AI tăng 30%, trong khi nhu cầu về trí tuệ cảm xúc, tư duy biện biệt [critical thinking], và nhận thức về an toàn số cũng tăng đáng kể. Điều này cho thấy sự cần thiết phải đào tạo lại kỹ năng cho lực lượng lao động hiện tại. Theo dự đoán, 35% lực lượng lao động toàn cầu - tương đương hơn 1 tỷ người - sẽ cần được đào tạo lại kỹ năng ngay từ năm 2024.

Tuy nhiên, thách thức không chỉ nằm ở việc phát triển kỹ năng mới. Việc tích hợp công nghệ vào môi trường làm việc cũng là một vấn đề lớn. Chỉ 42% tổ chức đang tích hợp công nghệ trên nhiều lĩnh vực hoặc toàn diện trong tổ chức. Điều này cho thấy vẫn còn nhiều cơ hội để tối ưu hóa việc sử dụng công nghệ, đặc biệt là AI, trong môi trường làm việc. Đứng trước những thay đổi này, vai trò của đào tạo có hệ thống trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Chúng ta không chỉ cần truyền đạt kiến thức hay thông tin mới, mà còn phải trang bị cho người lao động những kỹ năng cần thiết để họ có thể tự tin bước vào tương lai. Đó không chỉ là những kỹ năng kỹ thuật, mà còn là những kỹ năng "mềm" như khả năng thích ứng, học hỏi liên tục, và làm việc hiệu quả trong môi trường kết hợp giữa con người và AI.

Cũng theo báo cáo này của IBM, có 5 kỹ năng then chốt sẽ đóng vai trò quyết định trong việc định hình thành công của mỗi cá nhân trong kỷ nguyên AI. Những kỹ năng này không chỉ giúp chúng ta thích ứng với những thay đổi hiện tại, mà còn chuẩn bị cho những thách thức và cơ hội trong tương lai. Những kỹ năng này rất cần được cả cá nhân lẫn tổ chức cân nhắc, hoạch định trong Kế hoạch Phát triển Cá nhân [Individual Development Plan - IDP] của mỗi người. 5 kỹ năng đó (kèm chỉ số phần trăm thể hiện sự tăng trưởng nhu cầu của người lao động) bao gồm:

Trích hình từ báo cáo gốc của IBM

1. Hiểu biết về AI [AI literacy] - Nhu cầu tăng 30%

Sự gia tăng 30% về nhu cầu hiểu biết về AI cho thấy đây không còn là lĩnh vực chuyên biệt của các kỹ sư phần mềm hay nhà khoa học dữ liệu. AI đang và sẽ tiếp tục thâm nhập vào mọi khía cạnh của cuộc sống và công việc. Hiểu biết về AI không chỉ đơn thuần là biết sử dụng các công cụ AI, mà còn là khả năng nhận thức được tiềm năng, hạn chế và tác động đạo đức của công nghệ này.

Trong quá trình giảng dạy, tập huấn về AI trong khoảng 2 năm trở lại đây, tôi nhận thấy nhiều người vẫn còn e ngại hoặc thậm chí sợ hãi AI. Điều này xuất phát từ sự hiểu biết chưa đầy đủ, và những quan niệm sai lạc về công nghệ này. Vì vậy, việc trang bị kiến thức nền tảng về AI không chỉ giúp chúng ta sử dụng hiệu quả các công cụ mới, mà còn giúp chúng ta đưa ra những quyết định sáng suốt về việc áp dụng AI khi nào và theo cách như thế nào.

Để phát triển kỹ năng này, tôi khuyến khích mọi người bắt đầu bằng việc tìm hiểu các khái niệm cơ bản về AI thông qua rất nhiều nguồn hiện nay. Fanpage AIMastermind và kênh YouTube cùng tên là nguồn tư liệu tôi và các đồng sự đã dày công chọn lọc và biên soạn. Đồng thời, hãy thử nghiệm với các công cụ AI phổ biến như ChatGPT, Gemini, Claude… để hiểu cách chúng hoạt động trong thực tế. Bạn có thể đọc và áp dụng “8 nguyên lý chỉ huy AI” của tôi, rất dễ hiểu và hữu dụng để làm chủ AI ngôn ngữ. Quan trọng hơn, hãy luôn phản biện về cách AI đưa ra kết quả và ý thức rõ những hạn chế tiềm ẩn của nó.

Vào cuối năm, tôi và nhóm AIMastermind sẽ cho ra đời bản tin chuyên môn AIteracy, mong sẽ giúp ích hơn nữa cho các bạn.

2. Trí tuệ cảm xúc [Emotional intelligence] - Tăng 18%

Sự gia tăng 18% nhu cầu về trí tuệ cảm xúc cho thấy các tổ chức đang nhận ra rằng, trong khi AI có thể xử lý dữ liệu và thực hiện các tác vụ phức tạp, chính con người mới là những người đưa ra quyết định cuối cùng, cũng như xây dựng các mối quan hệ có ý nghĩa với đồng nghiệp, khách hàng, đối tác.

Trí tuệ cảm xúc không phải là một khái niệm mới, nhưng trong kỷ nguyên AI, nó mang một ý nghĩa mới. Đây là kỹ năng giúp chúng ta duy trì tính người trong môi trường làm việc ngày càng tự động hóa. Nó cho phép chúng ta đồng cảm, xây dựng lòng tin, và tạo ra những kết nối sâu sắc mà AI không thể thay thế. Để phát triển trí tuệ cảm xúc, chúng ta có thể thực hành mindfulness - sự tỉnh thức và nhận biết trọn vẹn các diễn biến thân-tâm ngay trong khoảnh khắc hiện tại. Điều này giúp chúng ta nhận diện và hiểu rõ các tiến trình cảm xúc và tư duy của bản thân. Bên cạnh đó, việc luyện tập lắng nghe tích cực và đặt mình vào vị trí của người khác sẽ giúp nâng cao khả năng đồng cảm và thấu hiểu mọi người.

3. Tư duy biện biệt [Critical thinking] - Tăng 15%

Trong thời đại mà thông tin giả lẫn sai lạc lan truyền với tốc độ chóng mặt, khả năng phân tích, đánh giá và đưa ra kết luận độc lập trở nên cực kỳ quan trọng. Tư duy biện biệt không chỉ giúp chúng ta nhìn nhận vấn đề đa chiều, mà còn là nền tảng để đưa ra những quyết định sáng suốt, và giải quyết các vấn đề phức tạp.

Trong bối cảnh AI ngày càng đảm nhận nhiều tác vụ tư duy bậc thấp như ghi nhớ, liệt kê, sắp xếp, so sánh…, con người cần tập trung vào những hình thức tư duy bậc cao hơn. Tư duy biện biệt cho phép chúng ta đặt câu hỏi về những giả định, nhận diện những thiên kiến, và đánh giá tính hợp lý của các lập luận và bằng chứng, dù là của con người hay do AI đưa ra.